Jak unieważnić ślub? Co na to prawo kanoniczne? W tych przypadkach jest to możliwe! Tak wygląda cały proces

Nowy związek po rozwodzie. Dlaczego Kościół traktuje go jak grzech?

Niestety, liczba rozwodów od kilku lat utrzymuje się na wysokim poziomie. Jeszcze niedawno rozpadało się co trzecie małżeństwo, obecnie – już co drugie. Wiele par marzy o idealnej uroczystości i decyduje się na ślub kościelny. Taki sakrament można jednak zawrzeć tylko raz w życiu. Po rozwodzie, jeśli małżonkowie postanowią związać się z kimś innym i sformalizować związek, mogą liczyć jedynie na ślub cywilny. Co więcej, osoby wierzące i praktykujące, pozostając w ponownym związku małżeńskim, nie mogą przystępować do komunii świętej podczas nabożeństw – Kościół traktuje to jako cudzołóstwo.

Zgodnie z nauką Kościoła małżeństwo zawarte przed ołtarzem jest sakramentem, który – podobnie jak chrzest czy bierzmowanie – przyjmuje się raz i na zawsze. Jest ono nierozerwalne. Oznacza to, że jeśli po rozwodzie cywilnym zawrzemy kolejny związek, w oczach Kościoła pozostajemy niewierni swojemu małżonkowi, ponieważ sakrament małżeństwa wciąż trwa.

„Rozwód” kościelny. Czym jest stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Co więc z tak zwanymi „rozwodami kościelnymi”? W rzeczywistości nie istnieją – Kościół nie dopuszcza rozwodu sakramentalnego. Możliwe jest jedynie stwierdzenie nieważności małżeństwa. Dzięki temu niektórzy wierni, po przejściu procedury przed sądem kościelnym, mogą ponownie zawrzeć sakrament małżeństwa.

Nie jest to jednak prosta formalność. Nie polega na wysłaniu dokumentu do sądu w Watykanie i szybkim uzyskaniu zgody na rozwiązanie małżeństwa w oparciu o argumenty o złym pożyciu małżeńskim. Procedura stwierdzenia nieważności jest skomplikowana i możliwa wyłącznie w określonych przypadkach.

Nieważność małżeństwa a rozwód. Czym się różnią?

Stwierdzenie nieważności małżeństwa nie jest równoznaczne z rozwodem. W przeciwieństwie do sądu cywilnego, który uznaje zakończenie związku, sąd kościelny orzeka, że sakrament był nieważne. A co za tym idzie – stwierdza, że sakrament w ogóle nie został ważnie udzielony.

Oznacza to, że mimo iż ceremonia się odbyła, z punktu widzenia Kościoła była ona nieważna. W praktyce oznacza to, że doszło jedynie do zawarcia ślubu cywilnego, natomiast brak było przesłanek koniecznych do zawarcia ważnego małżeństwa kościelnego. Dlatego od samego początku uznaje się je za nieważne.

Podstawy nieważności małżeństwa. Co trzeba udowodnić w sądzie kościelnym?

Tym samym łatwo wywnioskować, że podstawy do wszczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa muszą odnosić się do okoliczności sprzed zawarcia związku lub bezpośrednio przed samą ceremonią ślubną.

Zatem sytuacja, w której po dziesięciu latach małżeństwa między małżonkami dochodzi do nieporozumień i rozpadu pożycia, nie stanowi podstawy do stwierdzenia nieważności małżeństwa. O taki proces nie można również ubiegać się w przypadku zdrady jednego z małżonków ani w sytuacji, gdy w trakcie trwania związku dochodzi do przemocy fizycznej lub psychicznej etc.

Podczas procesu należy udowodnić na podstawie zgromadzonych dowodów, że dane małżeństwo w rzeczywistości nigdy nie zaistniało. Innymi słowy, przed Sądem Kościelnym trzeba wykazać, że związek został zawarty nieważnie z powodu określonych okoliczności.

Stwierdzenie nieważności małżeństwa. 12 oficjalnych powodów unieważnienia ślubu

Postępowanie nie ma charakteru publicznej rozprawy – małżonkowie i świadkowie składają zwykle jedno zeznanie w obecności sędziego i notariusza. Każda z osób uczestniczących w procesie jest przesłuchiwana oddzielnie, choć przy przesłuchaniach stron może być obecny adwokat kościelny. W jakich sytuacjach można się o to ubiegać? Wtedy, gdy istnieją wyraźne przesłanki wskazujące, że małżeństwo nie mogło zostać ważnie zawarte.

Oto przykłady:

• różność religii, tj. związek pomiędzy katolikiem a osobą nieochrzczoną
• zabójstwo poprzedniego współmałżonka w celu poślubienia obecnego współmałżonka
• pokrewieństwo w linii prostej, a w linii bocznej do czwartego stopnia włącznie
• niemoc płciowa, czyli uprzednia i trwała impotencja (w momencie ślubu, a nie po latach) – małżeństwo w oczach Kościoła trzeba skonsumować
• zbyt młody wiek – niedojrzałość emocjonalna jednego z małżonków lub obu w trakcie zawierania małżeństwa
• brak wystarczającego używania rozumu – choroba psychiczna lub niedorozwój
• poważny brak rozeznania oceniającego w trakcie ślubu – psychoza, nerwica itp.
• niezdolność z przyczyn natury psychicznej do podjęcia obowiązków małżeńskich – alkoholizm, narkomania, seksoholizm, uzależnienie od hazardu itp. w momencie zawierania małżeństwa, nie w trakcie małżeństwa!
• brak wiedzy koniecznej o małżeństwie –np. nieposiadanie informacji przed udzieleniem sakramentu o tym, jakie są obowiązki małżeńskie
• błąd co do osoby – ktoś z współmałżonków podszywa się pod inną osobę
• błąd co do istotnej cechy osoby, bezpośrednio i zasadniczo zamierzony – na przykład w chwili zawierania małżeństwa współmałżonek zapewnia nas, że jest prawiczkiem lub dziewicą, a po ślubie okazuje się, że nie była to prawda
• symulacja zgody małżeńskiej – na przykład sytuacja, w której jedno z małżonków od początku nie zamierzało mieć dzieci, lecz zataiło to przed ślubem

Jak rozpocząć proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa? Krok po kroku

Aby rozpocząć proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa, w pierwszej kolejności należy zgłosić się do adwokata kościelnego i przedstawić mu wszystkie okoliczności sprawy. Jeśli nie wiemy, gdzie szukać takiej osoby, najłatwiej zapytać w swojej parafii.

Adwokat pomoże przygotować skargę powodową, udostępni wzór poprawnie sporządzonego pisma i wskaże, jakie dokumenty są potrzebne. Gotową skargę wraz ze świadectwem ślubu kościelnego oraz kopią aktu cywilnego trzeba następnie złożyć w odpowiednim sądzie kościelnym, którym jest sąd metropolitalny.

Po wpłynięciu dokumentów organ sądowy może przyjąć skargę do rozpatrzenia lub ją odrzucić (w tym drugim przypadku istnieje możliwość odwołania). Strona pozwana ma obowiązek w ciągu 15 dni przedstawić własne oświadczenie, chyba że decyzja o procesie została podjęta wspólnie. Dopiero po tych etapach rozpoczyna się właściwe postępowanie.

Apelacja od wyroku sądu kościelnego. Jak i kiedy można się odwołać?

- Strony i świadkowie wzywani są do sądu kościelnego celem złożenia oświadczeń i zeznań. O tym, jakie pytania na przesłuchaniu będą zadawane decyduje sąd biskupi i są one zależne od tytułów, które będą rozpatrywane na wokandzie sądu kościelnego. Jeżeli sprawa dotyczy uzależnienia od alkoholu albo narkotyków, to pytania będą dotyczyć choroby alkoholowej i narkomanii zarówno sprzed, jak i po zawarciu ślubu kościelnego – tłumaczy Kancelaria Kanoniczna Dawid Niemczycki na swojej stronie internetowej.

Jeśli nieważność małżeństwa nie została potwierdzona, strona ma prawo wnieść apelację, czyli odwołać się od orzeczenia sądu kościelnego.

- Strona powinna ją złożyć w przeciągu 15 dni do sądu kościelnego, który wydał wyrok. Poparcie, czyli uzasadnienie apelacji należy złożyć w ciągu miesiąca do trybunału kościelnego II stopnia, którym może być – oprócz sądu kościelnego w Polce – również Trybunał Roty Rzymskiej – dodaje kancelaria.

Stwierdzenie nieważności małżeństwa. Ile trwa?

Proces stwierdzenia nieważności małżeństwa powinien trwać maksymalnie 1,5 roku (12 miesięcy w I instancji i 6 miesięcy w instancji odwoławczej). W praktyce jednak postępowanie w poszczególnych sprawach bywa znacznie dłuższe. Czas trwania zależy m.in. od gotowości obu stron do współpracy, dostępności świadków oraz doświadczenia osób prowadzących przesłuchania.