Te wsie w Kujawsko-Pomorskiem były kiedyś miastami. Zostały zdegradowane, choć mają bogatą historię [GALERIA]

Proces degradacji miast w Polsce

Proces degradacji miast, czyli pozbawienia praw miejskich, był dość częsty w Polsce, szczególnie w okresach zaborów czy w czasach trudności ekonomicznych. W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego istnieją miejscowości, które przeszły przez ten proces, a dziś są wsiami o bogatej historii.

Spis treści

1. Proces degradacji miast w Polsce
2. Czym jest degradacja miejska?
3. Nowe/Stare miasto w Kujawsko-Pomorskiem. Już kiedyś miało prawa miejskie
4. Utraty praw miejskich w okresie dwudziestolecia międzywojennego
5. Dlaczego polskie wsie traciły prawa miejskie?
6. Miasta, które odzyskały prawa miejskie. Sukcesy i wyzwania
7. Bobrowniki w Kujawsko-Pomorskiem. Miejscowość odzyskała prawa miejskie po prawie 200 latach
8. Czy inne miejscowości w Polsce mają szansę na odzyskanie praw miejskich?
9. Te wsie w Kujawsko-Pomorskiem były kiedyś miastami

Czym jest degradacja miejska?

W przeszłości wiele miast w Polsce zdążyło stracić nadana wcześniej prawa miejskie. Przyczyny degradacji były różne, choć głównie były to czynniki ekonomiczne. Stawało się to głównie za sprawą reform administracyjnych. Miasta traciły powoli swoje funkcje społeczne, gospodarcze i administracyjne, stając się mniej zurbanizowane.

Zjawisko to wiązało się następnie ze zmniejszającą się liczbą mieszkańców, środków kultury, szkół i miejsc pracy.

Wielu miastom z Kujaw i Pomorza, które niegdyś były wsiami, udało się zdobyć prawa miejskie dzięki wzrostowi ich znaczenia i roli w regionie. 

Niektóre miejscowości w tym województwie przeszły w drugą stronę. Niegdyś miały status miasta, ale z różnych przyczyn utraciły go. Zostały obniżone do rangi wsi. Ich historia wciąż budzi zainteresowanie. O jakie miejscowości chodzi?

Nowe/Stare miasto w Kujawsko-Pomorskiem. Już kiedyś miało prawa miejskie

1 stycznia 2024 miejscowości z województwa kujawsko-pomorskiego: Kikół, (powiat lipnowski), Gąsawa (powiat żniński) i Bobrowniki (powiat lipnowski) po długich staraniach, jako jedne z 34 wsi w Polsce, otrzymały prawa miejskie. Co ciekawe, Bobrowniki były już miastem w przeszłości.

Miasto otrzymało lokację w 1403 roku. W 1784 roku wchodziło w skład powiatu dobrzyńskiego na terenie ziemi dobrzyńskiej w województwie inowrocławskim. W 1827 roku, jako miasto rządowe Królestwa Kongresowego, należało do obwodu lipnowskiego w województwie płockim. 13 stycznia 1870 roku utraciło prawa miejskie.

Utraty praw miejskich w okresie dwudziestolecia międzywojennego

Wiele miast w Polsce utraciło prawa miejskie w 1934 roku w wyniku reformy administracyjnej, dość mało znanej w naszej historii. Miała ona na celu usprawnienie zarządzania państwem i uporządkować nieład panujący w miejskiej strukturze państwa, którego brak jasności wciąż można dostrzec w wielu publikacjach z tamtego okresu.

Miasta, które nie mogły utrzymać swoich funkcji gospodarczych, przekształcano w gminy wiejskie, co miało pozwolić na lepsze zarządzanie i ograniczenie kosztów. To z kolei miało pomóc zwalczyć kryzys gospodarczy.

W wyniku reformy administracyjnej z 1934 roku wiele miejscowości straciło prawa miejskie, a były to decyzje podyktowane zarówno kwestiami praktycznymi, jak i ekonomicznymi oraz politycznymi.

Dlaczego polskie wsie traciły prawa miejskie?

Na przestrzeni lat proces utraty praw miejskich dla wielu miejscowości w Polsce był związany z kilkoma czynnikami. To przede wszystkim:

• Rozbiory Polski, gdzie władze zaborcze uznawały takie miasta za zbyt małe i mało znaczące.
• Powstania narodowe, gdzie władze zaborcze jako karę za zaangażowanie w działania odbierały prawa miejskie wielu miejscowościom.
• Reformy administracyjne dokonywane w XIX wieku i w okresie międzywojennym.

Miasta, które odzyskały prawa miejskie. Sukcesy i wyzwania

W Polsce niektóre miasta na przestrzeni lat odzyskały swoje prawa miejskie. Przykładem jest Kazanów w województwie mazowieckim, który 1 stycznia 2025, po ponad stu latach, ponownie stanie się miastem. Kazanów, niegdyś prywatne miasto szlacheckie, zostało lokowane w 1556 roku, a w drugiej połowie XVI wieku leżało w powiecie radomskim województwa sandomierskiego. Po upadku powstania styczniowego miasto utraciło prawa miejskie 13 stycznia 1870 roku i zostało włączone do gminy Miechów w powiecie iłżeckim. W 2025, licząca zaledwie niecałe 400 mieszkańców miejscowość, znowu zyskała status miasta.

Bobrowniki w Kujawsko-Pomorskiem. Miejscowość odzyskała prawa miejskie po prawie 200 latach

Rok wcześniej, 1 stycznia 2024, prawa miejskie odzyskały Bobrowniki z województwa kujawsko-pomorskiego. Miejscowość po raz pierwszy uzyskała prawa miejskie w 1403 roku, kiedy to wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, Konrad von Jungingen, nadał jej prawo chełmińskie.

W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej przez rosyjskie władze w Królestwie Polskim w 1868 roku, miejscowość straciła prawa miejskie, przekształcając się w osadę i siedzibę gminy. Ta decyzja miała tragiczne konsekwencje, prowadząc do dalszego upadku Bobrownik, z których wyemigrowali liczni rzemieślnicy i kupcy, osiedlając się w większych miastach. Ostatecznie, w 1870 roku, Bobrowniki na stałe utraciły status miasta.

Czy inne miejscowości w Polsce mają szansę na odzyskanie praw miejskich?

W Polsce jest jeszcze wiele wsi, które dawniej były miastami, choć utraciły prawa miejskie.Praktycznie co roku w Polsce, z dniem 1 stycznia, kilka miejscowości uzyskuje status miasta. Zmiany te są efektem przepisów, które nadają miejscowościom prawo do zmiany statusu na miejską lub wiejską.

Aby miejscowość mogła odzyskać prawa miejskie, musi spełniać kilka określonych przez prawo warunków. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, podstawowe kryteria to liczba mieszkańców – minimum 2 000 osób, chociaż w wyjątkowych przypadkach, w zależności od regionu, może to być mniej. Ponadto, miejscowość musi posiadać odpowiednią infrastrukturę (wodociągi, kanalizację, drogi) oraz wyodrębnione centrum. Ważne jest również, aby co najmniej 60% mieszkańców utrzymywało się z działalności pozarolniczej.

Wobec tego, istnieje spora szansa, że miejscowości, które kiedyś miały prawa miejskie, a spełniają te kryteria, mogą je odzyskać w przyszłości.

Te wsie w Kujawsko-Pomorskiem były kiedyś miastami

Również na terenie kujawsko-pomorskiego znajdują się miejscowości, które przeszły przez ten proces i dziś zamiast miastami, są wsiami o bogatej historii. Znajdziesz je w naszej galerii.