Jedno Miasto Trzy Kultury. Spacery śladami bydgoskich Żydów mogą przywrócić pamięć

• Projekt „Jedno Miasto Trzy Kultury” przypomina o 350 latach historii społeczności żydowskiej w Fordonie i Bydgoszczy.
• Wydarzenie (20-21 września 2025) obejmuje spacery po żydowskich cmentarzach i miejscach pamięci w Bydgoszczy i Fordonie.
• Zaplanowano wystawy judaików, prezentację nagrobków oraz koncert muzyki klezmerskiej w dawnej synagodze.
• Sprawdź, jak tegoroczna edycja przyczyni się do powstania Lapidarium Pamięci Żydowskich Cmentarzy w Bydgoszczy.

Jedno Miasto Trzy Kultury 2025

Przez 350 lat w Fordonie i przez 150 lat w samej Bydgoszczy działała prężna społeczność żydowska. Jej ślady przetrwały w postaci rozproszonych nagrobków, dokumentów, archiwaliów i wspomnień. Tegoroczna edycja projektu Jedno Miasto Trzy Kultury stawia pytania o pamięć, tożsamość i rolę materialnego dziedzictwa, które przez dekady pozostawało w cieniu historii miasta.

- Okazuje się podczas wycieczek, że ludzie w mieście nie mają wiedzy nawet, że w Bydgoszczy są trzy cmentarze żydowskie - zaznacza Damian Amon Rączka z Fundacji Synagoga w Fordonie – Dom Kultury, która organizuje wydarzenie. - Mówię: są trzy cmentarze, a nie: były, mimo że nie ma na nich nagrobków, ponieważ według praw judaizmu nie ma czegoś takiego jak "były cmentarz". Czyli ludzie tam faktycznie dalej spoczywają, dalej czekają na zmartwychwstanie. I tak samo powinniśmy traktować cmentarze ewangelickie, których w Bydgoszczy było bardzo dużo. W parkach, na które zostały po wojnie zamienione, te cmentarze zostały zniszczone, dalej spoczywają tam ludzie i te miejsca powinny być w szczególny sposób traktowane. I tak się dzieje, gdzie są kamienie pamiątkowe. Często ludzie 1 listopada też stawiają tam świece. Myślę, że tę świadomość trzeba mieć - dodaje.

Spacer śladami bydgoskich Żydów

W sobotę, 20 września 2025 uczestnicy spotkają się o godz. 11:00 przy ul. Szubińskiej 103 na Nowym Cmentarzu. Stamtąd wyruszy spacer na Stary Cmentarz położony na Wzgórzu gen. Dąbrowskiego. Trasę przez ulice Szubińską, Filarecką, Podgórną, Długą, Jana Kazimierza, Stary Rynek i plac Teatralny poprowadzi Damian Amon Rączka, przewodnik Fundacji Synagoga w Fordonie – Dom Kultury.Przewidywany koniec spaceru – około godz. 14:30.

Fordońskie nekropolie i judaika

Drugi dzień – niedziela, 21 września 2025 – przeniesie uczestników do Starego Fordonu. Start o godz. 15:00 na rynku. Stamtąd trasa poprowadzi na żydowski cmentarz przy ul. Samotnej, a następnie ulicami Przy Bóżnicy, przez Targowisko i ul. Korzeniowskiego do dawnej synagogi przy ul. Bydgoskiej 22.

Na miejscu czekać będą:

• wystawy judaików oraz dokumentów firm Itziga Bernessa i Dawida Osera,
• unikalny zbiór nagrobków z nekropolii w Fordonie i Bydgoszczy, w tym najstarszy zachowany macewa z 1789 roku.

Koncert w Starym Fordonie

Wieczór zakończy koncert gwiazdy X edycji – Bum Bum Orkestar. Myzycy zagrają w synagodze o godz. 17.

- Dlaczego taki zespół? Przede wszystkim panowie grają również muzykę klezmerską, ale nie ograniczamy ich w wyrazie. Oni się prezentują zawsze jako orkiestra pogrzebowo-weselna, bo mają taką historię, że mieli zagrać na ślubie, panna młoda umarła i musieli zagrać na jej pogrzebie. Jest to tragiczna oczywiście historia. Chcemy muzyką taką właśnie dynamiczną też zakończyć, bo i nasz temat jest smutny, bo cmentarze zostały zniszczone (głównie po wojnie). Natomiast koncert ma być podsumowaniem wydarzenia, które jest dla nas ważne i dać nam siłę na działania w kolejnym roku, żebyśmy mogli za rok zaprosić na odsłonięcie lapidarium, czyli miejsca pamięci żydowskich cmentarzy w Bydgoszczy - mówi Damian Amon Rączka.

Na wszystkie wydarzenia jubileuszowej edycji Jedno Miasto Trzy Kultury 2025 obowiązuje wstęp wolny.

Lapidarium Pamięci

Tegoroczne wydarzenie jest początkiem nowego projektu – budowy Lapidarium Pamięci Żydowskich Cmentarzy w Bydgoszczy.Upamiętnienie ma powstać na nekropolii przy ul. Samotnej z fragmentów nagrobków zabezpieczonych przez Fundację Synagoga w Fordonie.

Autorką projektu jest dr Ewa Raczyńska-Mąkowska, a jego realizację zaplanowano do września 2026 roku – po zakończeniu niezbędnych konsultacji i uzyskaniu pozwoleń.