- Bydgoszcz, choć formalnie wzmiankowana w XIII wieku, ma znacznie dłuższą historię osadnictwa, sięgającą 9000 lat p.n.e.
- Na terenie miasta odkryto liczne stanowiska archeologiczne, w tym grodzisko Zamczysko, którego historia jest starsza niż początkowo sądzono.
- Poznaj fascynujące dowody na obecność pradawnych mieszkańców Bydgoszczy i odkryj tajemnice grodzisk, które kształtowały region.
Gród nad Brdą. Bydgoszcz z niewielkiej osady stała się ważnym punktem na mapie średniowiecznej Polski
Bydgoszcz pojawia się po raz pierwszy w źródłach historycznych 28 czerwca 1238 roku, kiedy to w „Roczniku kapituły gnieźnieńskiej” wspomniano kasztelana bydgoskiego, Sulisława. Choć sama nazwa „Bydgoszcz” nie została jeszcze użyta, wiadomo, że Budegac to gród nad Brdą. Gród, który chronił przeprawę przez rzekę, powstał prawdopodobnie na początku XI wieku w okolicy dzisiejszego kościoła św. Andrzeja Boboli.
W bezpośrednim sąsiedztwie rozwinęło się podgrodzie, a w XIII wieku wzniesiono tam najstarszą bydgoską świątynię pw. św. Idziego (już nieistniejącą). Na początku XIV wieku kasztelania bydgoska stała się częścią księstwa bydgosko-wyszogrodzkiego i stanowiła część pogranicza polsko-krzyżackiego.
Mieli sprytny plan. Tak starożytni mieszkańcy Bydgoszczy wybierali miejsca na osady i cmentarze
Co ciekawe, na długo przed tymi wydarzeniami, w dzisiejszej Bydgoszczy żyli ludzie. Pierwsze ślady działalności ludzkiej w Bydgoszczy i okolicach sięgają około 9000 lat p.n.e., kiedy to wędrowni myśliwi, reprezentujący kulturę świderską, pojawili się na tych terenach.
Okres epoki brązu przyniósł znaczny wzrost liczby obiektów archeologicznych. Na obszarze dzisiejszej Bydgoszczy odkryto 14 cmentarzysk popielnicowych, 7 osad oraz 4 skarby wyrobów brązowych. Osady zakładano na krawędziach wysoczyzn, z rozległymi widokami na okolicę, natomiast cmentarzyska znajdowały się w dolinach, w pobliżu rzek.
Dowodem obecności ludzi na tych ziemiach są także wykopaliska przy trasie Bydgoszcz-Gdańsk, gdzie mieści się jedno z głównych stanowisk archeologicznych w mieście – tajemnicze, starożytne grodzisko.
Zamczysko znajduje się na trasie Bydgoszcz-Gdańsk
Pierwsze prace wykopaliskowe na terenie grodziska rozpoczęto jeszcze na rok przed wybuchem II wojny światowej. Następnie kontynuowano je w latach 1947–1948, 1961–1962 oraz 1993. Wielokrotnie przeprowadzane na terenie Zamczyska badania miały rozstrzygnąć kontrowersje dotyczące datowania osady.
Co naprawdę kryje grodzisko w Zamczysku? Archeolodzy dokonali przełomowego odkrycia
Początkowe badania nad Zamczyskiem wskazywały, że gród na terenie województwa kujawsko-pomorskiego istniał w okresie VI–X wieku. Jednak późniejsze wykopaliska ujawniły, że jego historia sięga znacznie wcześniejszych czasów.
Z ponad 1200 fragmentów ceramiki odkrytych podczas wykopalisk, szczególnie w latach 60. i 90. XX wieku, tylko niewielka część pochodzi z wczesnego średniowiecza. Przeważająca większość to fragmenty ceramiki z okresu halsztackiego, sprzed naszej ery.
Gdzie zlokalizowane jest stare grodzisko?
Grodzisko znajduje się w północnej części Bydgoszczy, w rejonie Zbocza Fordońskiego, tuż przy drodze krajowej nr 5, która prowadzi z Bydgoszczy do Gdańska. Na jego szczycie znajduje się płaska, wznosząca się ziemia, a zbocza są strome, co czyniło to miejsce idealnym do obrony.
Z tego miejsca widać panoramę doliny Brdy. Rozciąga się tu także pradolina Wisły. To sprawia, że grodzisko było idealnym punktem do nadzorowania okolicznych obszarów.
Grodzisko jako osada obronna
Archeolodzy ustalili, że grodzisko w Zamczysku było istotną osadą obronną, pełniącą przez długi czas funkcje militarne. Podczas wykopalisk odkryto m.in. fragmenty brązowej szpili, kamienny toporek, gliniane przęśliki oraz około 1200 fragmentów naczyń. Wiele z tych znalezisk pochodzi z kultury łużyckiej.
W Zamczysku na przestrzeni lat dochodziło do pożarów. Co to oznacza?
Na terenie grodziska znaleziono również ślady pożarów, co sugeruje, że osada wielokrotnie doznawała zniszczeń, najprawdopodobniej w wyniku ataków lub klęsk żywiołowych. W fosie odkryto dwie warstwy popiołu, co wskazuje, że grodzisko było odbudowywane po zniszczeniach w różnych okresach.
Wspomnienia z przeszłości na temat Zamczyska
Facebookowy profil „Bydgoszcz- Okruchy Przeszłości”, który regularnie publikuje archiwalne zdjęcia i historie pochodzące z naszego miasta, jesienią ubiegłego roku opublikował posta, w którym zacytowano fragment książki "Pamiętnik Gapia", Zbigniewa Raszewskiego. Była tam mowa o słynnym Zamczysku.
- Pamiętam, jak krótko przed wojną archeologowie rozkopali to miejsce, znajdując mnóstwo pozostałości średniowiecznego grodu wzniesionego przez Pomorzan. Poszedłem tam i nawet małą skorupke z tych, którymi uczeni wzgardzili, wziąłem sobie na pamiątkę. Pośrodku wbito wysoki maszt na którym powiewała biało-czerwona flaga. Dla podkreślenia, że teraz miejsce należy do nas? - pisał Zbigniew Raszewski.
"Pamiętnik Gapia". Zamczysko w czasie wojny
Podczas wojny to miejsce cieszyło się dużą popularnością wśród młodzieży, która chętnie wybierała się tam na niedzielne wycieczki. Dziś jednak wielu młodych mieszkańców Bydgoszczy i okolic nie ma pojęcia o jego istnieniu ani o historii, która sięga kilku tysięcy lat wstecz.
Znaczenie w historii Kujaw i Pomorza
Zamczysko w Bydgoszczy to jedno z najistotniejszych miejsc związanych z wczesnośredniowieczną historią Pomorza i całego regionu. Jego strategiczne położenie oraz solidne umocnienia obronne świadczą o zaawansowanej organizacji społeczności, która zamieszkiwała to grodzisko. Choć przez długi czas, mimo bliskości ruchliwej drogi Bydgoszcz-Gdańsk, było mało znane, obecnie ma potencjał, by stać się ważnym punktem turystycznym.
Dzięki odkrytym tu przedmiotom, takim jak fragmenty ceramiki, ostrogi, elementy oporządzenia czy resztki wałów obronnych, możemy lepiej zrozumieć życie dawnych mieszkańców grodu i jego rolę w historii Bydgoszczy oraz okolic.
Ślady dawnych osadników w Bydgoszczy
Innym istotnym świadkiem historii jest bydgoskie osiedle, dawniej wieś - Osowa Góra, która ma ponad 8 tysięcy lat historii, sięgając VI wieku p.n.e. To miejsce, związane z początkami cywilizacji, skrywa ślady osadnictwa z czasów środkowej epoki kamiennej. Odkrycia archeologiczne potwierdzają, że ówczesna społeczność zajmowała się rybołówstwem.
Koczownicy osiedlili się na tym terenie po ustąpieniu lodowca. Narzędzia kultury maglemoskiej, znalezione m.in. w okolicach Lisiego Ogona, świadczą o rozwiniętym przemyśle rybackim. Dziś można je podziwiać w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy.
Grodzisko Pawłówek. Jedno z najstarszych śladów osadnictwa
Obszar Osowej Góry, kiedyś leżący nad zalaną wodami Pra-Wisły Doliną Kanału Bydgoskiego, był idealnym miejscem do zakładania obozów, głównie w pobliżu rzek i terenów podmokłych.
Jednym z najstarszych śladów osadnictwa w tym rejonie jest Grodzisko Pawłówek, datowane na czasy przed XII wiekiem, które zostało zniszczone w trakcie wojen polsko-pomorskich.
