Archeolodzy odkryli skarby podczas budowy drogi ekspresowej S5 w okolicach Bydgoszczy

• Archeolodzy odkryli ślady osadnictwa od epoki kamienia po II wojnę światową na obszarze odpowiadającym 50 boiskom piłkarskim.
• Wśród znalezisk są relikty neolitycznych domów, szpila z brązu, bogato wyposażone groby Gotów i Gepidów oraz żelazna ostroga.
• Badania ujawniły także polskie linie obronne z 1939 roku i szczątki żołnierzy, a zabytki trafiły do muzeów.
• Jakie jeszcze tajemnice skrywały te tereny i co jeszcze odkryto podczas budowy S5?

W latach 2017–2023 archeolodzy przebadali 63 stanowiska archeologiczne o łącznej powierzchni 35 hektarów – to obszar odpowiadający prawie 50 boiskom piłkarskim. Odkrycia obejmują pełne spektrum dziejów, od epoki kamienia po II wojnę światową. Teren inwestycji okazał się swoistą kroniką pradziejów.

W Jaroszewie niedaleko Bydgoszczy odkryto relikty długich domów z neolitu 

Pierwsi rolnicy. W Jaroszewie (powiat żniński) odsłonięto relikty długich domów z neolitu (ok. 5000 p.n.e.), związanych z kulturą ceramiki wstęgowej rytej. To dowód na obecność społeczności, które porzuciły tryb życia zbieracko-łowiecki i rozpoczęły uprawę ziemi. Obok domostw odkryto ślady obiektów gospodarczych, świadczących o rozwiniętej organizacji życia codziennego.

Epoka brązu. Grochowiska Księże niedaleko Żnina skrywały ozdobną szpilę z brązu (ok. 2000 p.n.e.). Takie przedmioty nie tylko służyły praktycznie – do spinania szat – ale też pełniły funkcję statusową, wskazując na wysoki prestiż właściciela.

W Niewieścinie koło Bydgoszczy znaleziono bogato wyposażone groby Gotów lub Gepidów. W jednym z nich była srebrna bransoleta z III w. n.e

Okres wpływów rzymskich. W Niewieścinie koło Bydgoszczy natrafiono na cmentarzysko kultury wielbarskiej. Ta społeczność, wiązana z migracją Gotów (przedstawicieli północnogermańskiego średniowiecznego plemienia zamieszkującego Götaland, na terenie dzisiejszej Szwecji) i Gepidów (przedstawicieli plemienia germańskiego, mieszkającego przede wszystkim na terytorium dzisiejszych Węgier, Serbii i Rumunii) pozostawiła po sobie bogato wyposażone groby. Jednym z najcenniejszych znalezisk jest srebrna bransoleta z III w. n.e., która zachowała się w doskonałym stanie i rzuca światło na kontakty handlowe oraz artystyczne inspiracje tamtej epoki.

Średniowiecze. W Kruszynie, w obiekcie ziemiankowym, odkryto świetnie zachowaną żelazną ostrogę. Jej stan pozwala szczegółowo badać technikę wykonania i wskazuje na obecność jeźdźców, być może drobnej szlachty lub wojów pełniących lokalne funkcje obronne.

Nowożytność. Na nieczynnym cmentarzu ewangelickim we Wiągu (niedaleko Świecia) znaleziono tablicę nagrobną z 1788 roku. Dziś jest ona eksponowana w lapidarium stworzonym specjalnie w ramach inwestycji. To jedno z najstarszych znanych nagrobnych upamiętnień z nieprzykościelnego cmentarza wiejskiego w regionie.

II wojna światowa. Badania w okolicach Bydgoszczy pozwoliły odtworzyć przebieg polskich linii obronnych z września 1939 roku, w tym wcześniej nieudokumentowane schrony i okopy. Pod Włókami zidentyfikowano szczątki żołnierzy II batalionu 23 Pułku Piechoty z Armii „Pomorze”, poległych 3 września 1939 roku. Przy nich znaleziono osobiste przedmioty, które dziś stają się świadectwem ostatnich chwil ich życia.

W Tryszczynie odkryto osadę kultury pomorskiej z VII–III w. p.n.e.

Największe skupisko stanowisk odkryto na terenie Pałuk – szczególnie między Szubinem a Rogowem. Tam znajdowała się ponad połowa całego obszaru badawczego. Archeolodzy odkryli tu liczne ślady pradziejowych osad i cmentarzysk, pokazujące, że region ten był od tysiącleci ważnym centrum osadnictwa.

Z kolei w Tryszczynie, w miejscu budowanej przeprawy mostowej przez Brdę, natrafiono na osadę kultury pomorskiej z VII–III w. p.n.e. To stanowisko dostarczyło wiedzy o życiu codziennym ludności, która ukształtowała charakter regionu w epoce żelaza.

Zabytki znalezione podczas budowy S5 trafiły do muzeów, szczątki ludzkie zostały ekshumowane

- Badania były prowadzone pod nadzorem Kujawko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, przy bieżących konsultacjach z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Wspólnie z tymi instytucjami, GDDKiA (jako inwestor) na bieżąco monitorowała przebieg badań w terenie, a także jakość i postępy opracowania ich wyników - informują urzędnicy z GDDKiA.

Ważnym elementem badań było nie tylko odkrywanie, ale też ratowanie dziedzictwa zagrożonego budową. Szczątki ludzkie ekshumowano zgodnie z procedurami, a zabytki ruchome trafiły do muzeów i specjalistycznych pracowni. Lapidaria, jak to w Wiągu, pozwalają mieszkańcom regionu zobaczyć materialne świadectwa historii, które w innym przypadku mogłyby zniknąć bez śladu.

GDDKIA opublikowała katalog poświęcony zabytkom odkrytym podczas budowy S5 na styku województwa kujawsko-pomorskiego i wielkopolskiego. Jest dostępny online na stronie GDDKiA.

IPN też zlecił ekshumację w pobliżu Bydgoszczy

Ważne prace przeprowadzono też niedawno nad jeziorem Borówno niedaleko Bydgoszczy. Natrafiono tam na masowy grób. To ofiary zbrodni pomorskiej z 1939 roku. Ekshumowano 23 szkielety młodych mężczyzn. Nie ma wątpliwości co do tego, że oprawcy byli brutalni i bezwzględni. Prace prowadził Instytut Pamięci Narodowej.